Θέση-Γενικά στοιχεία

Το Λιτόχωρο είναι ημιορεινή κωμόπολη (υψόμ. 300μ., 6.697 κάτ.) του νομού Πιερίας. Βρίσκεται το νότιο τμήμα του νομού, στις ανατολικές απολήξεις του Ολύμπου, 23 χλμ. της Κατερίνης και απέχει 92χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.

Διοίκηση

Ονομασία

Υπάρχουν πέντε εκδοχές για τρεις ορθογραφίες της λέξης Λιτόχωρο (ή Λητότωρο ή Λυτόχωρο), με την επικρατούσα να δίνει και τη σημερινή ονομασία με γιώτα.

Η μυθική Λητώ θεωρείται υπαίτια για την ορθογραφία με η, ενώ η γραφή με υ προκύπτει από το «λυτός» (δηλ. ελεύθερος) τόπος. Το τελευταίο οφείλεται πιθανόν στο μετριότερο καθεστώς τουρκοκρατίας (σε σύγκριση με άλλες περιοχές) του κεφαλοχωριού της Πιερίας ή γενικά στο «ελευθερίζον» φρόνημα των ντόπιων. Επιπρόσθετα, η λέξη ίσως προέρχεται από τη βυζαντινή λέξη λιτή (+χώρος), δηλαδή την προσευχή. Ακόμη, μπορεί να είναι παράφραση της λέξης Λιθόχωρο, δηλαδή του πέτρινου τόπου, γνώμη που βρίσκει τους περισσότερους υποστηρικτές. Υπάρχει, τέλος, η άποψη πως Λιτόχωρο σημαίνει απλώς λιτός χώρος.

Ιστορία

Στο Λιτόχωρο κατέφυγε και ο Ρήγας Φεραίος μετά το φόνο του Τούρκου προκρίτου στο Βελεστίνο.Τηνύχτατης15ης16ης Φεβρουαρίου 1878 αποβιβάστηκε στην ακτή του Λιτοχώρου, στην Πλάκα, σώμα 500 εθελοντών υπό τον Κοσμά Δουμπιώτη, το οποίο κατέλαβε το Λιτόχωρο, εγκατέστησε στην περιοχή το στρατηγείο του και μοίρασε όπλα στους κατοίκους. Στις 19 Φεβρουαρίου σχηματίστηκε στο Λιτόχωρο η Προσωρινή κυβέρνηση της Μακεδονίας, με μέλη τοπικούς παράγοντες και πρόεδρο τον πρόκριτρο Ευάγγελο Κοροβάγκη, η οποία διακήρυξε «την ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός Ελλάδος», δηλώνοντας ότι θα αγωνιζόνταν γι΄αυτήν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα προσχώρησαν όλα τα χωριά του Ολύμπου και των Πιερίων. Στις 24 Φεβρουαρίου περίπου 400 εθελοντές κατευθύνθηκαν προς βορρά για να καταλάβουν άλλα χωριά. Στις 4 Μαρτίου περιπου 1.000 Τούρκοι επιτέθηκαν εναντίον του Λιτοχώρου και το λεηλάτησαν. Οι περισότερες οικογένειες κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη και πολλά γυναικόπαιδα στη μονή Διονυσίου του Ολύμπου.

Οι καταγόμενοι από το Λιτόχωρο ναυτικοί Μ. Κουφός και Ν. Βλαχόπουλος χρησιμοποιήθηκαν ως οδηγοί του υποπλοιάρχου Βότση, κατά την επιχείρηση για τον τορπιλισμό του τουρκικού καταδρομικού «Φετίχ Μπουλέν», στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης (1912).

Τα ξημερώματα στις 31 Μαρτίου του 1946, και ενώ σ΄ όλη την Ελλάδα άνοιγαν με την ανατολή του ηλίου οι κάλπες για τη διεξαγωγή των πρώτων μεταπολεμικών εκλογών, αντάρτες κομμουνιστές υπό τον Καπετάν Μπαρούτα εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση στο Σταθμό Χωροφυλακής του Λιτόχωρου με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 9 χωροφύλακες και 2 στρατιώτες. Ο εμφύλιος πόλεμος μόλις άρχιζε.

Θρησκεία

Δύο μεγάλες εκκλησίες, ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Δημήτριος, αποτελούν και τις ενορίες του χωριού, αν και υπάρχουν διάσπαρτα παρεκκλήσια.

Αξιομνημόνευτη είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη νεόδμητη συνοικία, το κοιμητήριο του Αγίου Αθανασίου στους πρόποδες του Ολύμπου, όπως και οι ναΐσκοι της Παναγίας, της Αγίας Παρασκευής, του Προφήτη Ηλία στο λόφο μπροστά στο φαράγγι του Ενιπέα, της Αγ. Σολομωνής και της Αγίας Μαρίνας. Εκκλησάκι έχει χτιστεί κάτω από έναν θεότατο πλάτανο προς τιμήν του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος κήρυξε στη σκιά του δένδρου κατά την Τουρκοκρατία.

Παιδεία

Στο Λιτόχωρο λειτουργούσε σχολείο με δάσκαλο ιερέα και 250 μαθητές, που μάθαιναν γραφή και ανάγνωση, ενώ στις μεγάλες τάξεις διδασκόταν ο Θουκυδίδης και ο Δημοσθένης. Μερικοί μάθαιναν και λατινικά.

Σήμερα λειτουργούν Δημοτικά σχολεία, Γυμνάσιο, Γενικό Λύκειο.

Υπάρχει κέντρο υγείας

Πολιτιστικά

Ο Δήμος Δίου – Ολύμπου πρωτοστατεί στην οργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Διεθνές πολιτιστικό κέντρο

Στις 23 Ιουλίου 1999 εγκαινιάσθηκε στο Λιτόχωρο το πρώτο διεθνές πολιτιστικό κέντρο με σκοπό την προβολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Πρόεδρος του Ιδρύματος ανέλαβε ο καθηγητής Δημήτριος Παντερμαλής).

Ναυτική Εβδομάδα

Κατεξοχήν ναυτικός τόπος, στο Λιτόχωρο από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις είναι η Ναυτική Εβδομάδα. Αυτές γίνονται κάθε δύο χρόνια στο πάρκο του Λιτοχώρου. Λειτουργεί επίσης από το 2002 Ναυτικό Μουσείο, το οποίο αναφέρεται στην ναυτική παράδοση του Λιτοχώρου (αρχείο Λιτοχώρου) και ευρύτερα στην Εμπορική Ναυτιλία με πλήθος εκθεμάτων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Υπάρχουν όμως και πλήθος άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεν με θρησκευτικό, αθλητικό και ιστορικό χαρακτήρα.

Χορωδία Ιωάννης Σακελλαρίδης

Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει δημιουργηθεί χορωδία προς τιμήν του Θεόφραστου και του Ιωάννη Σακελλαρίδη («Χορωδία Ιωάννης Σακελλαρίδης»), μια και ο τελευταίος γεννήθηκε στο Λιτόχωρο.

Καρναβάλι

Το Φεβρουάριο με Μάρτιο εντυπωσιακό και φαντασμαγορικό είναι το καρναβάλι με παρέλαση αρμάτων και με κορύφωση των εκδηλώσεων όταν καίνε τους κέδρους στις γειτονιές των σπιτιών, που ονομάζουν μπαΐρια. Προσφέρονται σαρδέλες και κρασί.

Πέταγμα χαρταετού

Την Καθαρά Δευτέραστο Ξηροκάμπι γίνεται διαγωνισμός για το πέταγμα χαρταετού και ρέει άφθονο το κρασί που συνοδεύει το χορό και τα νηστίσιμα φαγητά.

Μάιος

Το Μάιο γίνεται η διήμερη πολιτιστική συνάντηση.

Θερινά του Δήμου

Το Ιούλιο γίνονται τα Θερινά του Δήμου, που διοργανώνει ο Δήμος Λιτοχώρου με τη χορωδία του και τα χορευτικά συγκροτήματα και διαρκούν δέκα ημέρες. Στις εκδηλώσεις λαμβάνουν μέρος και χορωδίες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, ανεβαίνουν θεατρικές παραστάσεις.

Ολύμπια

Τον Αύγουστο πραγματοποιούνται τα Ολύμπια, αγώνες στίβου και ανωμάλου δρόμου στο Δημοτικό Στάδιο του Λιτοχώρου.

OLUMPUS MARATHON

Πραγματοποιείται ετησίως τους καλοκαιρινούς μήνες ο αγώνας δρόμου “OLUMPUS MARATHON”. Οι εθελοντές, με τη συμμετοχή και γνωστών αθλητών – μαραθωνοδρόμων, ξεκινούν από το Δίον, ανεβαίνουν στο βουνό μέσω μονοπατιού μέχρι περίπου τα 2.700 μ. (Οροπέδιο των Μουσών) και ακολουθούν, στην κατάβαση, το μονοπάτι που διασχίζει την κοιλάδα του ποταμού Ενιπέα και τερματίζουν στο πάρκο του Λιτοχώρου.

Κοροβάγκεια

Το Λιτόχωρο με εκδηλώσεις το Φεβρουάριο τιμά την επέτειο από την Επανάσταση του Λιτοχώρου με πανηγυρικό τρόπο. Στα «Κοροβάγκεια» γίνεται παρέλαση, χορός και στη συνέχεια αγώνας δρόμου στο πάρκο της πόλης.

Λειτουργεί ραδιοφωνικός σταθμός «Ράδιο Έκφραση».

Αθλητισμός

Ξεχωρίζει το δημοτικό στάδιο «Πύρρος Δήμας» (1.000 θεατών περίπου).Το στάδιο περιλαμβάνει γήπεδο ποδοσφαίρου,βοηθητικό γήπεδο ποδοσφαίρου με χόρτο και βοηθητικό με χώμα. κλειστό γυμναστήριο, γήπεδα βόλεϊ, μπάσκετ, τένις. Το στάδιο έχει το όνομα του ολυμπιονίκη Δήμα, λόγω της καταγωγής της συζύγου του από το Λιτόχωρο.

Υπάρχουν: Γήπεδο ποδοσφαίρου, μπάσκετ, 2 γήπεδα αντισφαίρισης.

Το Λιτόχωρο έχει ορειβατικό σύλλογο και Αθλητικό Μορφωτικό Σύλλογο, με το όνομα Δόξα Λιτοχώρου. Υπάρχουν επίσης οι μουσικογυμναστικοί σύλλογοι Απόλλων (που αγωνιζόταν στην Δ΄ Εθνική ως το 2008 στο ποδόσφαιρο) και Μύτικας.

Σε άλλα αθλήματα, ενδιαφέρον έχουν ο Όμιλος Αντισφαίρισης Λιτοχώρου και ο Σύλλογος Πετοσφαίρισης Πάνθεον.

Ήθη-΄Εθιμα

Περιφορά των Επιταφίων

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περιφορά των Επιταφίων όλων των ναών, τη Μεγάλη Παρασκευή, με σημείο συνάντησης το “παζάρι”.

Έθιμο των Σίχνων

Τα Θεοφάνεια αναβιώνει το βυζαντινό έθιμο των Σίχνων και της πορτοκαλιάς. Περιλαμβάνει τη μεταφορά των Σίχνων (λάβαρα με ψηλούς ιστούς, αργυρούς σταυρούς και πολύχρωμες σημαίες) από τα εξωκλήσια των εκκλησιών στους κύριους ναούς, ενώ στη συνέχεια όλοι μαζί καταλήγουν στα παγωμένα νερά του Ενιπέα, στο “λάκκο” κατά τους ντόπιους, όπου ρίχνουν τον Τίμιο Σταυρό. Ταυτόχρονα διοργανώνονται και πολιτιστικές εκδηλώσεις.